Cmentarz komunalny w Prudniku

---

Lokalizacja

„Cmentarz znajduje się przy ulicy Tadeusza Kościuszki 19. Od strony wschodniej cmentarz sąsiaduje z Parkiem Miejskim, zaś na zachodzie graniczy z ulicą Grunwaldzką. Od południa z kolei, przylega do ulicy Żołnierskiej.

Historia

„Budowa cmentarza komunalnego w Prudniku zajęła trzy lata, a dokładnie od 1848 do 1850 roku. Kamień węgielny został uroczyście położony 30 kwietnia 1849 roku. Wcześniej mieszkańcy Prudnika byli chowani wokół dawnego kościoła kapucynów, który usytuowany był w bliskim sąsiedztwie obecnej hali sportowej przy I Liceum Ogólnokształcącym (ul. Gimnazjalna). Zanim to nastąpiło, miejsce pochówków znajdowało się wokół kościoła św. Michała Archanioła. Przestępców skazanych na śmierć grzebano natomiast w miejscu wykonania kary, na Szubienicznej Górze.

Nowo powstały cmentarz, usytuowany przy ul. Kościuszki, od samego początku służył jako nekropolia komunalna, co oznacza, że każdy obywatel miasta, niezależnie od wyznania, mógł być tam pochowany. Wyjątek stanowili Żydzi, którzy grzebali swoich zmarłych na własnym cmentarzu przy ul. Kolejowej. Cmentarz został poświęcony w dzień Wszystkich Świętych w 1850 roku. Uroczystość ta przyciągnęła dwie procesje – katolicką oraz ewangelicką. Cmentarz poświęcił dziekan Edward Poppe zgodnie z obrządkiem katolickim, a pastor Rampold dokonał tego w imieniu Kościoła ewangelickiego.

W międzyczasie aleje cmentarne zostały obsadzone lipami, które posadzono w odległości 6 metrów od siebie, a wokół centralnie posadowionego krzyża w odległości 3 metrów. Funkcję grabarza od 1868 roku pełnił Robert Müller, a w 1891 roku zastąpił go policjant Knauer. Wkrótce potem zadania zarządzającego pogrzebami przejął sierżant policji Rother, a po jego śmierci berliński Friedrich Globisch. W 1888 roku cmentarz za 9833 marki został powiększony o dodatkowe 2 hektary i 20 arów, osiągając całkowitą powierzchnię 7 ha i 44 a. W 1913 roku zakupiono dodatkowy grunt o powierzchni 5 mórg na dalsze rozszerzenie nekropolii.

Każdego roku, zaczynając od 2019 roku (z wyjątkiem 2020), Towarzystwo Historyczne Ziemi Prudnickiej organizuje na cmentarzu kwestę „Ocalić od zapomnienia”, mającą na celu zbieranie funduszy na renowację pomników nagrobnych wybitnych mieszkańców Prudnika. Dzięki zebranym środkom w latach 2019 i 2021 przeprowadzono remont pomnika Filipa Roboty, polskiego działacza narodowego. W latach 2022 i 2023 zebrano pieniądze na renowację pomnika burmistrza Paula Langego, a w roku 2024 planowane są prace przy pomniku lekarza Moritza Kremsera.

Obiekty

Figury Jana Nepomucena i Franciszka Ksawerego

Na cmentarzu znajdują się dwie figury w narożnikach od strony północno-wschodniej i wschodniej, które są najstarszymi obiektami w nekropolii. Pierwsza figura przedstawia Jana Nepomucena, a druga Franciszka Ksawerego. Datowanie ich powstania nie jest znane, ale istniały na moście nad rzeką Prudnik w Dolnym Przedmieściu. W trakcie budowy nowego mostu w 1855 roku zostały one zdjęte, odrestaurowane, a potem przeniesione na cmentarz. Górnośląski historyk Augustin Weltzel – autor publikacji dotyczącej historii Prudnika z 1870 roku – odniósł się do tych posągów, sugerując, że przedstawiają Jana Nepomucena i Jakuba Większego. Jednak w 2020 roku, po odczytaniu inskrypcji pod pomnikiem, który miał przedstawiać świętego Jakuba, okazało się, że jest to figura Franciszka Ksawerego. Prof. dr hab. Rafał Rosół z Instytutu Filologii Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu również zinterpretował napis pod pomnikiem Jana Nepomucena, który w języku polskim brzmi: „Abyśmy nie zostali zalani, temu, co tobie poświęcone, sprzyjaj”.

Grobowiec księży

Wokół głównego krzyża na cmentarzu komunalnym pochowani są prudniccy księża. Na początku historii miasta, miejsca pochówków księży znajdowały się wokół cmentarza przy kościele parafialnym, a następnie przy ul. Gimnazjalnej. Projektanci cmentarza, usytuowanego przy ul. Kościuszki, przeznaczyli wokół głównego krzyża szczególne miejsce honorowe dla duchownych. Zasłużeni i zamożni mieszkańcy miasta wybierali groby w pobliżu głównych alejek, natomiast nigdy nie chowano ich bezpośrednio pod krzyżem. Otaczające krzyż nagrobki obejmują dziewięć płyt. Wśród pochowanych zastać można ówczesnego dziekana Edwarda Poppe (1805–1863), ostatniego śląskiego kapucyna Bonawenturę Menzela (1780–1869), dziekana Karola Nippela (1823–1891), oraz proboszcza parafii św. Jakuba Starszego w Lubrzy Jana Preissnera (1846–1905). Warto również wspomnieć o Karolu Wierzbą (1876–1938) oraz kapelanie honorowym Jego Świątobliwości Zygmuncie Nabzdyku (1930–2020). Jedna z tablic nagrobnych jest bez napisów, zdobi ją jedynie znak religijny w postaci kielicha komunijnego, co sugeruje, iż spoczywa w niej osoba duchowna.

Pomnik Martyrologii Więźniów Oświęcimskich

Pomnik Martyrologii Więźniów Oświęcimskich, znajdujący się na cmentarzu komunalnym w Prudniku, został wzniesiony w 1968 roku w miejscu zbiorowej mogiły ofiar marszu śmierci z stycznia 1945 roku. Osoby pochowane w tym miejscu zginęły tragicznie albo umrzeć z wycieńczenia podczas ewakuacji więźniów z obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau. Ciała ofiar żydowskiego pochodzenia spoczęły na cmentarzu przy ulicy Kolejowej, natomiast pozostałe grzebano na cmentarzu komunalnym. Autorem pomnika był rzeźbiarz Marian Nowak. Pomnik przedstawia postać człowieka zniszczoną przez ogień, zrealizowaną w metalu, ustawioną przy słupie dawnych obozowych ogrodzeń. Inskrypcja umieszczona pod pomnikiem brzmiała: „Tu spoczywają więźniowie wielu narodowości obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu bestialsko pomordowani przez oprawców faszystowskich podczas ewakuacji obozu w styczniu 1945 roku”. W 2018 roku władze gminy Prudnik wystąpiły do Instytutu Pamięci Narodowej z prośbą o zmianę treści napisu na: „Pamięci spoczywających tutaj 57 cywilnych ofiar – więźniów różnej narodowości zamordowanych przez Niemców w trakcie ewakuacji obozu KL Auschwitz w styczniu 1945 r.”.

Inne

• Pomnik poświęcony mieszkańcom Prudnika poległym w I wojnie światowej, który znajduje się w kwartale przylegającym do południowo-wschodniego narożnika cmentarza. Ma on formę krzyża,
• Pomnik Sybiraków, usytuowany przy głównej alejce, który uroczyście odsłonięto w listopadzie 1997 roku. Treść inskrypcji brzmi: „Męczennikom Sybiru okaż Panie soje miłosierdzie / symboliczna mogiła Polaków zamęczonych na nieludzkiej ziemi / 17 września 1997 Związek Sybiraków w Prudniku”; „Norylsk, Kołyma, Kazachstan, Archangielsk, Krasnojarsk, Irkuck, Ural, Komi, Workuta, Katyń, Ostaszków”,
• Grób nieznanego żołnierza polskiego z 1945 roku,
• Grobowiec sióstr Elżbietanek, w skład którego wchodzą Ascelina Klein, Hadeloga Orlik, Annona Bartsch, Zofia Taudul, Celina Waluś oraz Franciszka Ostrzecha,
• Miejsce spoczynku sióstr św. Elżbiety.

Pochowani na cmentarzu

Tematyka dotycząca spoczynku na cmentarzu komunalnym w Prudniku treściwe związana jest z historią jego mieszkańców.

Opisuje ona osoby, które znalazły swoje miejsce wiecznego spoczynku w tej świątyni pamięci.

Nawiązania i odniesienia w kulturze

W powieści „Lato umarłych snów”, autorstwa niemieckiego pisarza Harry’ego Thürka, wątki dotyczące życia Niemców w Prudniku tuż po II wojnie światowej zostały przedstawione w sposób niezwykle obrazowy. Bohaterowie tej książki odegrali ważną rolę w procesie pochówku zmarłych mieszkańców niemieckiego getta, w tym m.in. osób, które padły ofiarą brutalnego zabójstwa, dokonanym przez Polaka w przebraniu kapłana.

Na cmentarzu, w kaplicy, mieszkał proboszcz Weinkopf, a otoczenie tego miejsca skrywało wiele kolejnych historii. Warto dodać, że Polacy aktywnie uczestniczyli w przekształcaniu przestrzeni nekropolii, skuwając żelazne krzyże oraz usuwając niemieckie napisy z nagrobków, co symbolizowało zmiany zachodzące po wojnie.

Powieść szczegółowo opisuje również najstarszą część cmentarza, która się wyróżniała: „Tutaj stały kamienne pomniki, które uchodziły za najpiękniejsze na nekropoli. W tej części chowano bogatych kupców, rzemieślników i urzędników. Niektórzy z nich spoczywali tutaj od ponad stu lat.” Przywołując obrazy tego miejsca, autor podkreśla, jak kiedyś wyglądała praktyka grzebania zmarłych. „Był czas, kiedy nie znano zbiorowych mogił, lecz wystawne trumny i anioły z marmuru, granitowe bloki, inskrypcje z poczerniałych na przestrzeni dziesięcioleci mosiężnych liter.”

---

Oceń: Cmentarz komunalny w Prudniku

---