Mikołaj Henel

---

Życiorys

Mikołaj Henel przyszedł na świat 11 stycznia 1582 roku w Prudniku jako jedenasty potomek Stefana Heneliusa (1546–1602), kaznodziei, a później pastora ewangelickiego w Rudziczce oraz jego małżonki Anny Kühne (zm. 1596), córki miejskiego pisarza z Prudnika. Ich rodzinny dom zlokalizowany był w południowej pierzei Rynku w Prudniku.

Nowonarodzony Mikołaj, wykazując wyjątkowe zdolności, rozpoczął edukację w gimnazjum o profilu klasycznym w Prudniku. W tym miejscu kładziono szczególny nacisk na infantylne nauczanie literatury antycznej oraz znajomość języków greckiego i łacińskiego. Dzięki swemu zapałowi i pracowitości, Mikołaj szybko zyskał sympatię nauczyciela Caspara Neandra, który w znacznym stopniu wpłynął na jego zainteresowania związane z greką, łaciną oraz poezją. W 1594 roku, po wyjeździe Neandra do Kłodzka, Henel zmienił szkołę na tę w Opawie, gdzie uczył się logiki pod okiem Daniela Staude.

W 1596 roku Mikołaj kontynuował naukę w Gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu, kiedy rektorem był Nicolaus Steinberg. Niestety, w 1598 roku jego zdrowie uległo pogorszeniu i zaczęła się choroba, a w 1599 roku gimnazjum zostało zamknięte z powodu zarazy. W tym krytycznym czasie ojciec Mikołaja zasugerował mu rozpoczęcie studiów. Ostatecznie zapisał się na Uniwersytet w Lipsku na zimowy semestr w 1599 roku.

W trakcie Wielkanocy 1600 roku, Henel spotkał kupca Heinricha Holzgrafa, piętnując swoją przyszłość, gdy ten podzielił się informacjami na temat noclegu i towarzystwa studentów w Lipsku. Wkrótce potem, dzięki rekomendacjom poznanych w tym czasie studentów, w tym Siegmunda Niebelschütza, Mikołaj rozważył podjęcie studiów medycznych w Jenie. Jednak zwrot w jego edukacyjnej drodze nastąpił, gdy spotkał Macieja Bilicera, rodaka z Prudnika, który przekonał go do wyboru prawa jako przyszłego kierunku kształcenia. Wykłady z prawa prowadził znany wówczas Nicolaus von Reussner z Lwówka Śląskiego.

Jednak z powodu nagłej śmierci ojca w 1602 roku, Mikołaj przerwał studia i na około dziewięć miesięcy powrócił do Prudnika. Zastanawiał się nad potencjalnym powrotem do nauki, rozważając możliwość kształcenia się w Frankfurcie nad Odrą, znacznie bliżej rodzinnego domu. Wkrótce po powrocie, Daniel Rindfleisch, znany uczony z Wrocławia, wyznaczył Henela na guwernera i nauczyciela synów Ernsta Friedricha i Wilhelma, którzy byli pod opieką Nicolausa Rehdigera, wdowca z Strzeszowa.

Rehdiger szybko nawiązał bliską więź z Henelem, stając się dla niego mentorem i przyjacielem. W jego bibliotece Mikołaj znajdował się z materiałami do kształcenia się, co skutkowało przekonaniem Henela, że uczy się więcej, niż gdyby uczęszczał na regularne studia. Pomimo propozycji objęcia stanowiska rektora nowo otwartego gimnazjum w Prudniku w 1608 roku, Henel postanowił nie podejmować tej możliwości na rzecz planów udania się z dziećmi Rehdigera w podróż po Europie Zachodniej, co także miało trwać blisko trzy lata.

Kolejnym krokiem w jego edukacji było podjęcie studiów na wydziale prawa w Orleanie we Francji, które szczególnie nawiązywały do studiów teologicznych Jana Kalwina. Doktorat obronił z sukcesem 4 września 1610 roku, co zaowocowało umieszczeniem przez niego tytulu U. I. D. (utriusque iuris doctor) przy jego nazwisku. Mikołaj, ze względu na swoje pochodzenie, często dodawał do tego określenie „prudnicki”, po łacinie Neostad. Siles.

W 1611 roku, po hołdzie składanym Maciejowi Habsburgowi przez śląskie stany, Mikołaj znalazł się na liście kandydatów na radcę królewskiego sądu apelacyjnego w Pradze. Wkrótce, kontynuując swoje pisarskie zmagania, stworzył prace Silesiographii i Breslographii. W 1613 roku przeprowadził się do Wrocławia, podejmując praktykę adwokacką w Prudniku, wykorzystując każdą wolną chwilę na pisanie epigramatów. Latem 1618 roku otrzymał ofertę pracy jako pisarz ziemski w księstwie ziębickim oraz syndyk Ząbkowic Śląskich, gdzie mógł liczyć na pensję w wysokości 300 talarów, co dodatkowo umocniło jego status.

Pod koniec swojej kariery, po śmierci barona Nicolausa von Burghausa, Henel napisał mowę pogrzebową na jego cześć, w której zawarł swoje refleksje oraz przemyślenia. Po zakupie domu w Ząbkowicach Śląskich i małżeństwie z Anne Partisch, znaczną część czasu poświęcał na działalność w rodzinnych stronach, choć pod koniec lat 20-tych odczuł zniechęcenie do życia w katolickim otoczeniu Ząbkowic i powrócił z rodziną do Wrocławia. Tam, jako radca książęcy księstwa legnicko-brzesko-wołowskiego oraz kanclerz, 1642 roku uzyskał tytuł dziedzicznego szlachcica czeskiego z przydomkiem von Hennenfeld.

W ciągu swojej kariery Mikołaj Henel znacznie wzbogacił się, nabywając majątek Kurtwitz oraz inne posiadłości w regionie. Zmarł 23 lipca 1656 roku w Wrocławiu, po obciążającej chorobie, którą leczył znany lekarz Paweł Höpfner. Po jego śmierci przyjaciele stworzyli zbiór utworów poświęconych Henelowi, które są świadectwem jego talentu literackiego i znacznej roli, jaką odegrał w społeczności.

Rodzina

Henel doświadczył dwukrotnego małżeństwa, co miało znaczny wpływ na jego rodzinne relacje. Jego pierwszą żoną była Anna Partisch, znana również jako Bartsch, która odeszła z tego świata 8 stycznia 1641 roku. Wywodziła się ona z rodziny, gdzie jej ojcem był Marcin, wrocławski poborca podatkowy dla cesarza, a matką Magdalena Pförtner von der Hölle. Ich związek małżeński został sformalizowany 8 października 1619 roku.

Po utracie pierwszej żony, Henel ponownie zdecydował się na związek i 14 lipca 1643 roku poślubił Kunegundę Jessinsky, znaną również jako Jassensky von Groß-Jessen. Była ona córką Esaiasa i Magdaleny von Hertwig. Jako sierota, Kunegunda była pod opieką burmistrza Wrocławia, Stanislausa Aichhäusera von Leonhardwitz, który przyjął ją jako siostrzenicę swojej żony po tragedii, jaką była śmierć własnych dzieci.

Nicolai Henel był ojcem jednego syna, Chrystiana Fryderyka, który przyszedł na świat w 1621 roku. Ożenił się on z Joanną von Pein, z którą doczekał się dwóch córek oraz zmarłego w wieku dwóch lat syna, Jana Chrystiana. Tragiczny los małego Jana Chrystiana spowodował, że ród Henelów wymarł w 1682 roku.

Dzieła

Wielka sława Mikołaja Henelusa wynika z jego istotnych dzieł poświęconych Śląskowi. Początkowo były one tworzone w języku łacińskim, a następnie tłumaczone, głównie na niemiecki. Wśród jego najważniejszych prac wyróżniamy:

• Silesiographia oraz Breslographia (1613) – są to obszerne kompendia wiedzy o Śląsku i jego stolicy, Wrocławiu. Autor szczegółowo omawia w nich pochodzenie nazw, podział geograficzny regionu, przyrodę, bogactwa naturalne, historię, władców oraz systemy rządowe i miasta.
• Silesia Togata (Śląsk togowy, rękopis) – zawiera biografie około 600 śląskich humanistów i uczonych.

Po śmierci Henelusa, w roku 1704, prałat wrocławskiego kościoła św. Macieja, Michael Joseph Fibiger, zebrał i uzupełnił jego dzieła. Wydano je w Lipsku oraz Wrocławiu u Christiana Baucha, właściciela księgarni Bibliopolam. Całość ukazała się pod tytułem Silesiographia renovata necessariis scholiis, observationibus et indice aucta. Publikacja, składająca się z trzech części w dwóch tomach, zdobyła uznanie jako pierwsza zbiorowa publikacja naukowa o Śląsku, zamykająca epokę humanizmu.

Warto również wspomnieć o kolejnych dziełach, które wydano z rękopisów Henelusa:

• Annales Silesiae (Lipsk 1730) – kronika historyczna dotycząca Śląska do 1612 roku, powstała na podstawie dokumentów kościelnych i archiwów Wrocławia.
• Chronico Ducatus Monsterbergensis et Territorii Francosteinensis (w Silesiacarum rerum Scriptores – Lipsk 1730) – obszerny opis działalności politycznej książąt śląskich od Bolka I do czasów panowania Maksymiliana II (1576).

Zdigitalizowane

• Breslo-graphia w zbiorach Zielonogórskiej Biblioteki Cyfrowej,
• Silesiographia Renovata, p. 1 w zbiorach Zielonogórskiej Biblioteki Cyfrowej,
• Silesiographia Renovata, p. 2 w zbiorach Zielonogórskiej Biblioteki Cyfrowej.

Odbiór

Niecałe osiemdziesiąt lat po odejściu Mikołaja Henela, w 1735 roku, w prestiżowym Grosses vollständiges Universal-Lexicon autorstwa Johanna Heinricha Zedlera pojawiła się notka, która przypomniała o jego znaczeniu dla historii Śląska. W dokumencie tym można znaleźć stwierdzenie, że „Jest on [Henel] pierwszym, który dokonał czegoś zasadniczego” w tej dziedzinie. To docenienie przez współczesnych ukazuje nową perspektywę na historiografie tego regionu.

W 1880 roku, Colmar Grünhagen, odnosząc się do twórczości Henela w leksykonie Allgemeine Deutsche Biographie, wyraził myśli na temat jego dzieł, zwracając uwagę na ich ogromne znaczenie. Wyróżniają się zwłaszcza wydane w 1613 roku prace „Silesiographia” oraz „Breslographia”, w tym pierwsza z nich jest uznawana za najwcześniejszą próbę opisania historii i geografii Śląska według naukowych zasad.

Hermann Markgraf również bardzo wysoko ocenił Henela jako istotnego historiografa Śląska. Podkreślił, że jego dzieła, mimo niewielkiej objętości, są solidne i interesujące jak na możliwości swojego czasu. Markgraf zwrócił uwagę na „nowy sposób podejścia do tego zadania i pogrupowania materiału”, który zaprezentował Henel. W jego prace odzwierciedlały język bogaty w wyrazy, a także epatowały umiłowaniem i dumą z rodzinnej ziemi.

Julian Janczak charakteryzował Henela jako „świadomego źródeł autora”, co dodatkowo podkreśla jego wysoki warsztat literacki w kontekście współpracy i wyczucia realiów krajoznawczych obok osobistości takich jak kartograf Martin Helwig oraz botanik Kaspar Schwenckfeld. Gunhild Roth z kolei zauważyła, że Henel był wyraźnie oczytanym i zaangażowanym historiografem swojego kraju, co potwierdza jego nieprzemijające znaczenie w dziejach Śląska.

---

Oceń: Mikołaj Henel

---